Sürdürülebilir turizm; turizmin doğal, kültürel ve sosyal kaynaklara olan olumsuz etkilerini azaltarak uzun vadeli denge kurmayı amaçlayan bir yaklaşımdır. Çevreye duyarlı bir turizm anlayışıyla ziyaret edilen yerlerin doğal ve kültürel mirasının korunmasını hedefler. Bu uygulamalar gezginlerin doğaya zarar vermeden çevreyi keşfetmelerini, işletmelerin çevre dostu standartlara uymasını ve gelecek nesillere sağlıklı bir dünya bırakılmasını sağlar.
Bu uygulamalara ve özellikle Türkiye gibi turizm potansiyeli yüksek ülkelerde sürdürülebilir turizmin önemine yakından bakalım.
Sürdürülebilir Turizm Kavramı ve Önemi
Sürdürülebilir turizm; çevre, ekonomi ve toplumsal yapılar üzerindeki olumsuz etkileri en aza indirirken turistlerin ve yerel toplulukların ihtiyaçlarını karşılamayı hedefleyen bir turizm anlayışıdır. Bu anlayışla doğal ve kültürel kaynakların korunması ve gelecek nesillerin de bu kaynaklardan faydalanabilmesi amaçlanır. Sürdürülebilir turizm çevre koruma, ekonomik gelişim ve sosyal eşitlik gibi temel prensipleri bir araya getirerek turizm faaliyetlerinin sorumlu ve uzun vadeli olmasını sağlamak için önemlidir. Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü (UNWTO), 2030 yılına kadar sürdürülebilir turizmin yaygınlaştırılmasını teşvik eden hedefler belirlemiştir.
Peki, sürdürülebilir turizmin amacı nedir?
Sürdürülebilir turizmin temel amacı, turizm faaliyetlerinin doğal çevre, yerel toplumlar ve ekonomik yapılar üzerinde oluşturduğu baskıları azaltmaktır. Bu yaklaşım, turizmin olumlu etkilerini artırırken olumsuz etkilerini en aza indirir. Doğanın ve kültürel mirasın korunmasına katkı sağlanır. Aynı zamanda yerel ekonomilere fayda sağlamak ve istihdam yaratmak için önemli bir araçtır. UNWTO 2023 verilerine göre yılın ilk 9 ayında, dünya genelinde 975 milyon kişinin seyahat ettiği tahmin edilmektedir. Bu da sürdürülebilir uygulamaların gerekliliğini daha da artırmaktadır.
Ekolojik açıdan ise doğal kaynakların ve biyolojik çeşitliliğin korunması açısından bu uygulamalar önemlidir. Çevresel etkilerin azaltılması, ekosistemlerin dengede tutulması ve yerel flora ve faunanın korunması teşvik edilir. Sürdürülebilir turizm uygulamaları, doğal alanların korunmasına yönelik farkındalığı artırarak çevre kirliliğini önlemek ve doğal kaynakların israfını azaltmak için stratejiler geliştirilmesine yardımcı olur. Bunun yanında siz de bir birey olarak daha bilinçli seçimler yaparak çevrenizi ve gezegenimizi korumaya katkıda bulunabilirsiniz.
Sürdürülebilir Turizm İlkeleri Nelerdir?
Sürdürülebilir turizm için on iki temel ilke, UNWTO tarafından belirlenmiştir. Bu ilkelerle çevresel, ekonomik ve sosyal dengenin sağlanması amaçlanmaktadır. Bu ilkeler şunlardır:
- Ekonomik stabilite
- Yerel refah
- İstihdam kalitesi
- Sosyal eşitlik
- Ziyaretçi memnuniyeti
- Yerel kontrol
- Toplumsal refah
- Kültürel zenginlik
- Fiziksel bütünlük
- Biyolojik çeşitlilik
- Kaynak verimliliği
- Çevresel temizlik
Sürdürülebilir turizmin çevresel, ekonomik ve sosyal ilkeleri, bu üç alandaki dengeyi sağlamaya yönelik stratejileri içerir. Çevresel ilkeler, doğal kaynakların korunması ve ekosistemlerin sürdürülebilir yönetimi üzerine odaklanır. Ekonomik ilkelerle yerel toplulukların ekonomik kalkınması desteklenir. Sosyal ilkeler ise yerel kültürlerin korunması ve toplumsal eşitliğin sağlanması açısından kritik öneme sahiptir.
Peki, yerel kültürler nasıl korunur?
Yerel kültürlerin korunması, sürdürülebilir turizmin önemli bir parçasıdır. Turizm faaliyetleri; kültürel mirasın, geleneklerin ve yerel yaşam tarzlarının korunmasını teşvik eder. Bu bağlamda, sürdürülebilir turizmle yerel halkın kültürel değerlerinin yüceltilmesi, kültürel mirasın korunması ve kültürel etkileşimin teşvik edilmesi amaçlanır.
Bireysel Katkılar ve Sürdürülebilir Seyahat
Bireyler, sürdürülebilir turizmi desteklemek için çeşitli yollarla katkıda bulunabilir. Yerel işletmeleri ve çiftlikleri desteklemek, yapılacaklar arasında ilk sıralarda yer alır. Ayrıca çevre dostu ulaşım seçeneklerini tercih etmek, doğa dostu aktivitelerde bulunmak ve doğal kaynakları korumak için bilinçli davranmak, bireysel katkıyı artırabilir.
Bilinçli seyahat alışkanlıkları, sürdürülebilir turizmi desteklemek için kritik öneme sahiptir. 2024 yılında yapılan bir ankete göre gezginlerin %83’ü sürdürülebilir turizm uygulamalarına önem verdiğini belirtmiştir.
Sürdürülebilir turizme katkı sağlamak için siz de aşağıdakileri uygulayabilirsiniz:
- Yerel pazarları ve zanaatkarları destekleyerek bölge ekonomisine katkı sağlayabilirsiniz.
- Seyahat esnasında toplu taşıma araçlarını veya bisiklet gibi çevre dostu ulaşım seçeneklerini tercih edebilirsiniz.
- Seyahat sırasında tek kullanımlık plastikler yerine yeniden kullanılabilir ürünler kullanabilir ve atıkları azaltabilirsiniz.
- Ekoturizm ve doğa yürüyüşleri gibi çevreyi koruyan aktiviteleri tercih edebilirsiniz.
- Yerel geleneklere ve kültürel değerlere uygun davranmaya ve bu değerlere zarar vermemeye özen gösterebilirsiniz.
Turistler, sürdürülebilir turizmi desteklemek için bazı sorumluluklara sahiptir. Bu sorumluluklar arasında çevrenin ve kültürel mirasın saygılı bir şekilde korunması ve yerel topluluklara karşı duyarlılık yer alır. Turistler, ziyaret ettikleri yerlerin doğal ve kültürel değerlerine zarar vermemek adına dikkatli olmalı ve yerel halkla etkileşimlerinde saygılı bir tutum sergilemelidir. Ayrıca, seyahat ettikleri bölgelerdeki kurallara uymak ve çevre bilinciyle hareket etmek, sorumlu bir turist olmanın önemli bir parçasıdır.
Sürdürülebilir Turizm Programları ve Belgeler
Sürdürülebilir turizm programları; turizm işletmelerinin çevresel etkilerini azaltmalarını, yerel topluluklarla etkileşimlerini güçlendirmelerini ve ekonomik sürdürülebilirliklerini artırmalarını amaçlayan uygulama ve politikaları kapsar. Bu programlar, turizm destinasyonlarında sürdürülebilir uygulamaların teşvik edilmesi için belirli standartlar ve kılavuzlar sunarak işletmelerin çevre dostu yönetimi benimsemelerine yardımcı olur. Örneğin, sürdürülebilir turizmin küresel pazar büyüklüğü 2022 yılında 1,1 milyar dolara ulaşmıştır. Bu sayının 2032’ye kadar 7,4 milyar dolara ulaşması beklenmektedir. Bu da programların uzun vadede daha da önemli olacağını göstermektedir.
Sürdürülebilir turizm belgesi ise turizm sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin çevresel, sosyal ve ekonomik etkilerini minimize etmeyi amaçlayan standartlara uyum sağladıklarını belgeleyen bir sertifikadır. İşletmelerin sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmaları için belirlenmiş kriterleri yerine getirdiklerini doğrular.
Türkiye’de Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından desteklenen bu sertifika, ülke genelinde sürdürülebilir turizmin yaygınlaşmasına katkı sağlar. Türkiye Sürdürülebilir Turizm Programı çerçevesinde, her turizm işletmesi için geçerli olan üç aşamalı bir sistemle işletmeler, sürdürülebilirlik konusunda gelişim gösterdikçe bir üst aşamaya geçme hakkı kazanır.
Peki, işletmelerin 2. aşama sertifika alması zorunlu mu?
Bu program kapsamında 2. aşama sertifikası, turizm sektöründeki işletmelerin 1. aşama kriterlerinin yanı sıra daha geniş bir yelpazede sürdürülebilirlik standartlarını karşılamalarını gerektiren zorunlu bir aşamadır. Bu aşamada, işletmelerin 29 kriteri %70 oranında yerine getirmesi beklenir.
İkinci aşama zorunluluğu, özellikle büyük konaklama işletmeleri için geçerlidir ve 31 Aralık 2025 tarihine kadar tüm 5 yıldızlı otel ve tatil köyleri gibi tesislerin bu sertifikayı almaları yasal bir zorunluluk haline getirilmiştir.
Türkiye’de Sürdürülebilir Turizm Uygulamaları
Türkiye, sürdürülebilir turizmi geliştirmek amacıyla doğal, kültürel ve sosyal kaynaklarını koruma-kullanma dengesi içinde çeşitli uygulamaları hayata geçirmektedir. Türkiye Sürdürülebilir Turizm Endüstri Kriterleri (TR-I) çerçevesinde, otel işletmeleri ve tur operatörleri sürdürülebilirlik odaklı kriterlere göre faaliyet gösterir. Bu uygulamalar; ekolojik ayak izini azaltmak, kaynakları verimli kullanmak, yerel ekonomiyi desteklemek ve sosyal sorumluluğu teşvik etmek gibi alanları kapsar.
Küresel Sürdürülebilir Turizm Konseyi (GSTC) kriterleriyle uyumlu olarak hazırlanan bu standartlar, Türkiye’nin turizm sektöründe uluslararası kabul gören sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmasını amaçlar. TR-I’nin benimsenmesiyle turizm işletmeleri çevresel etkileri minimuma indirirken ziyaretçilerine sürdürülebilir seçenekler sunar.
Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı, sürdürülebilir turizmi teşvik etmek amacıyla Türkiye Turizm Tanıtım ve Geliştirme Ajansı (TGA) ile birlikte kapsamlı çalışmalar yürütmektedir. Bakanlık ve TGA, Türkiye’nin Paris İklim Anlaşması ve Avrupa Yeşil Mutabakatı gibi uluslararası anlaşmalardan doğan yükümlülüklerini yerine getirecek projeler geliştirerek turizmde sürdürülebilirlik bilincini artırmaya yönelik eğitim ve farkındalık kampanyaları da gerçekleştirmektedir.
Yerel topluluklar, sürdürülebilir turizmin başarısında kritik bir rol oynar. Yerel halk, kendi kültürel miraslarını ve doğal kaynaklarını koruma sorumluluğunu taşırken turizm faaliyetlerinden ekonomik olarak faydalanır. Bu etkileşim, yerel halkın turizm endüstrisine katılımını artırır ve sosyal sürdürülebilirliği sağlar. Ayrıca, yerel toplulukların aktif katılımı, turistlerin otantik deneyimler yaşamasını sağlarken bölgenin kültürel çeşitliliğini de korur.
Gelecekteki Sürdürülebilir Turizm Perspektifleri
Gelecekteki seyahatler, sürdürülebilirlik ilkelerine dayanarak şekillenecektir. Seyahat alışkanlıklarının çevre dostu ve sosyal olarak sorumlu bir şekilde geliştirilmesi, gelecekteki turistlerin tercihlerini etkileyecektir. Özellikle genç neslin çevresel kaygıları nedeniyle doğal kaynakların korunması ve yerel kültürlere saygı gösterilmesi, gelecekteki seyahatlerin temel unsurlarından birini teşkil edecektir.
Sürdürülebilir turizm, uluslararası iş birliği gerektiren bir alandır. Farklı ülkelerin birlikte hareket etmesi zorunludur. Uluslararası organizasyonlar, ülkeler arası deneyim paylaşımı ve sürdürülebilir uygulamaların yaygınlaştırılması amacıyla iş birliği yapar. Örneğin, Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal İşler Departmanı Sürdürülebilir Kalkınma uygulamalarıyla dikkat çeker. Turizmin sürdürülebilirliğini artırmak için uluslararası düzeyde bir çerçeve sunmaktadır. Böylece global ölçekte çevresel ve sosyal sorunlara çözüm geliştirmeye yardımcı olmaktadır.
Peki, sürdürülebilir turizmin gelecekteki etkileri nasıl olacak?
Sürdürülebilir turizm, gelecekte çevresel koruma, ekonomik kalkınma ve sosyal eşitlik gibi hususlarda önemli etkiler yaratması beklenen bir alandır. Bu yaklaşım, doğal kaynakların korunmasına katkıda bulunacak ve yerel toplulukların refahını artıracaktır. Ayrıca sürdürülebilir turizm uygulamaları iklim değişikliği ile mücadelede de önemli bir rol oynamaktadır.
Sık Sorulan Sorular
Sürdürülebilir Turizm Nedir?
Sürdürülebilir turizm; doğal, kültürel ve sosyal kaynakları koruyarak turizm faaliyetlerini yürütmeyi amaçlayan bir yaklaşımdır. Bu yaklaşımla turizmden elde edilen faydaların uzun vadede sürdürülebilir olması, çevresel ve sosyal etkilerin minimize edilmesi hedeflenir.
Türkiye’de Sürdürülebilir Turizm Belgesi Nasıl Alınır?
Türkiye’de sürdürülebilir turizm belgesi, belirli çevresel, sosyal ve ekonomik sürdürülebilirlik kriterlerini yerine getiren işletmelere verilmektedir. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından belirlenen kriterlere uyum sağlayan işletmeler, denetim süreci sonrasında sertifika almaya hak kazanır.
