Tam olarak nasıl olduğu bilinmese de diller doğar. Daha sonra büyürler ve gelişirler. Bazı dil bilimciler dilleri kendi kurallarına göre gelişmeyi ve yaşamayı sürdüren canlı varlıklar olarak niteler.
“Temeli tarihin bilinmeyen dönemlerinde atılmış bir gizli anlaşmalar düzeni” olarak da tanımlanan diller, kendi aralarında tarih boyunca alışveriş yapmıştır.
Türkçe de birçok diğer dil gibi yabancı dillerin etkisi altında kalmış ve birçok yabancı kökenli sözcüğe sahip.
Dedikoduların göbeğindeki magazin malzemesi: Türk Dil Kurumu
Her şeyden önce TDK’ya boynumuzun borcunu ödemekle başlayalım. Otobüs kelimesine Türkçe karşılık olarak TDK hiçbir zaman “çok oturgaçlı götürgeç” teklifinde bulunmadı…ya da tren için “alttan ittirmeli üstten tüttürmeli çok oturgaçlı getirgeçli götürgeç” gibi bir öneri…
Türk Dil Kurumu hakkında halk arasında yıllardır efsaneler ve mitler dolaşır. Şapkalı harflerin kaldırılması gibi, bunların çoğu doğru değildir. Ancak şu bir gerçek ki dilimize yabancı dillerden geçen sözcükler için Türkçe karşılıklar önermek TDK’nın görevidir.
Yabancı sözcüklerin zamanla ısındığımız Türkçe karşılıkları
Değişim, hayatın her alanında olduğu gibi, alıştığımız ve özümsediğimiz dilimiz konusunda da manevi açıdan oldukça zorlayıcı olabilir.
İşte, belki de tam olarak bu yüzden bundan sadece 40-50 yıl önce, TDK bir yabancı kelime için Türkçe karşılık önerdiğinde halk tepki göstermişti. Çoğunluk bu kelimeyi kimsenin kullanmayacağını savunmuştu.
Bu kelime neydi, biliyor musunuz? Bu kelime, bugün dillerimizden düşmeyen o kelimenin ta kendisi: “Bilgisayar”. Bilgisayar demeye başlamadan önce bu makinelere Türkler “kompüter” diyordu.
Bu önermelere başka örnekler:
- buzlu çay: ice tea
- taşınır bellek: flash memory
- karıştırıcı: blender
- yer yağı: petrol
Yabancı kelimelerin kökeni
Türkçe, Türkiye’nin çok komşulu coğrafi konumu ve yüzyıllar boyunca birçok ulusla etkileşime girdiği köklü tarihinden dolayı birçok yabancı dilin etkisinde kaldı. Özellikle Farsça, Arapça, Fransızca ve son yıllardaki teknolojik gelişmelerden dolayı İngilizce kökenli kelimeler çoğunlukta.
Bu kelimeler bir nevi zenginlik işareti olsa da öz Türkçe konuşmak ve her nesne için bir Türkçe karşılık bulundurmak da bir zenginliktir. Bu nedenle -zorlama bir şekilde olmadan- yabancı sözcüklerin Türkçe karşılığını kullanmak iyi bir fikir olabilir, tıpkı “bilgisayar” kelimesi gibi.
Türkçede bir kelimenin yabancı kökenli olduğunu anlama taktikleri
Tabii ki, bu yabancı kökenli kelimelerin birçoğu yıllar içinde dilimize yerleşmiş ve sözlüklerimize girmiş. Bir kelimenin öz Türkçe olup olmadığını anlamak için size birkaç taktik verelim:
- Eğer o kelime Büyük Ünlü Uyumu’na uymuyorsa (ve Fransızca ya da İngilizce gibi Batı dillerinden gelmediyse) büyük ihtimalle Farsça veya Arapça kökenlidir. Bu kuralar birleşik kelimeler için geçerli değildir, “bilgi” ve “sayar” kelimelerinden oluşan birleşik bilgisayar kelimesi. Bir sözcük, bu kurala uyması Türkçe kökenli olduğu anlamına gelmez. Mesela “para” kelimesi bu uyuma uymasına karşılık Farsça kökenlidir. Bir diğer örnek ise Fransızca kökenli “döviz” kelimesi.
- Sonu “-iyon” ile biten kelimeler Fransızca kökenlidir. Örneğin diksiyon, aksiyon, pansiyon, rehabilitasyon, spekülasyon… Hadi, siz de birkaç tane bulun.
- Fransızcada bolca bulunan “j” sesi hiçbir öz Türkçe kelimede bulunmaz. Aklınıza “Jale” adı geldiyse bu kelimenin Farsça olduğunu söyleyelim.
- Türkçede kelimeler “b, c, d, g” yumuşak ünsüzleri ile bitmez. Bu duruma uygun örnekleri bulmayı size bırakıyoruz.
Bu rehberimizde yabancı kelimelerin Türkçe karşılıklarını ve Türkçenin güzelliği hakkında çok daha fazlasını bulabilirsiniz. Temel Türkçe Dil Bilgisi için Türk Dilinin genel kurallarını anlattığımız yazımızı okuyabilirsiniz.
Teknoloji ve İş Dünyasındaki Yabancı Kelimelerin Türkçe Karşılıkları
Teknoloji ve iş dünyasında özellikle son yıllardaki globalizasyon neticesinde yabancı kökenli kelimeler hızla yayılmakta. Hatta bugün halk arasında “plaza dili” olarak adlandırılan bazı ifadeler var.
Bunların çoğu İngilizce kökenlidir ve bu kelimeler Türkçe sözlüklerde yer almaz, yani dilimize hiç geçmemiştir.
| Update | Güncellemek |
| Download | İndirmek |
| Upload | Yüklemek |
| Deadline | Son tarih / Teslim tarihi |
| Meeting | Toplantı |
| Feedback | Geri bildirim |
| Manager | Yönetici |
| Schedule etmek | Planlamak |
| Task | Görev |
| Burnout olmak | Tükenmek |
Bu kelimeler iş dünyasında çok sık karşımıza çıksa da, onların Türkçe karşılıklarını kullanmak, dilimizin korunması açısından önemlidir.
Aşağıda ise yabancı dillerden zaman içerisinde TDK sözlüğüne geçmiş kelimelere ve bunların Türkçe karşılıklarına yer verdik. Bu kelimelerden bazılarının Türkçe sözlüklerde yer alıyor olması sizi şaşırtacak.
| Printer | Yazıcı |
| Print etmek | Çıktı almak |
| Laptop | Dizüstü |
| Bold | Kalın (font) |
| On-line | Çevrim içi |
Yabancı Dillerden Gelen Kelimelerin Türkçeye Etkisi
Yabancı kelimelerin Türkçe üzerindeki etkisi, özellikle son yüzyılda artmıştır. Bu durumun başlıca nedeni, küreselleşme ve teknolojinin hızla gelişmesiyle birlikte birçok yeni kavramın dilimize girmesidir.
Osmanlı döneminden bu yana Arapça ve Farsça gibi dillerden gelen etkilerle başlayan bu süreç, günümüzde İngilizce ve Fransızca kelimelerle devam etmektedir.
Ancak, 20. yüzyılın başında Atatürk’ün başlattığı dil reformları sayesinde birçok yabancı kelimenin yerine Türkçe karşılıklar üretilmiş ve Türkçenin saf hali korunmaya çalışılmıştır. Bu dil reformları, modern Türkçenin oluşumunda büyük rol oynamıştır.
Günümüzde son teknolojik gelişmelerin etkisiyle de Türkçedeki yabancı kelime kullanımı artsa da, Türkçe birçok açıdan şahsına münhasır bir dil olmaya devam edecektir.
Günlük Hayatta Sık Kullanılan Yabancı Kelimelerin Türkçe Karşılıkları
Günlük yaşamda farkında olmadan kullandığımız birçok yabancı kelimenin aslında Türkçe karşılıkları vardır. İşte birkaç örnek:
- E-Mail: E-posta
- Selfie: Özçekim
- Briefing: Bilgilendirme
- Sponsor: Destekleyici
- Format: Biçim
- Dizayn: Tasarım
Gördüğümüz üzere, yabancı kelimelerin günlük hayatta yaygınlaşması bazen kaçınılmaz olabiliyor, ama biz yine de öz Türkçe kullanarak dilimizin arılığını koruyabiliriz.
Eğlence Köşesi
Hazır Türkçe dilinin zaman içerisindeki yolculuğuna ve diğer diller ile etkileşime değinmişken, konuyla ilgili bir eğlenceli bilgiler köşesi hazırlayalım istedik.
80’li yıllar Türkiye’sinde suç: Öz Türkçe kullanmak
Evet, doğru anladınız. Sonradan basına sızan bilgilere göre Türkiye’de 80’li yıllarda TRT yönetimi tarafından gizlice öz Türkçe kelimelerin kullanımı yasaklandı. Bu kelimeler arasında şunlar yer alıyordu.
“anlatı, bellek, betimlemek, deneyim, devrim, doğa, ekin, esin, etkin, gereksinim, görsel, karşın, kuram, kuşku, olanak, örneğin, öykü, özgür, özveri, sanal, ulus, yanıt, yapay…”
Hatta bir TDK çalışanı bir TRT yayınında “imkan” yerine “olanak” dediği için hakkında suç duyurusunda bulunuldu. Savcılığa verilen dilekçede “görevi kötüye kullanma” suçu yer almış
Bu olayların nedenine gelecek olursak: Bilinmiyor.
Bergamot ağacının bir garip serüveni
Bergarmot kelimesi dilimize hangi dilden geçmiştir? Fransızca. Fransızcadaki “bergamote” kelimesi dilimize “bergamot” olarak geçmiş.
Gelelim Fransızcaya. Bu kelime Fransızca diline hangi dilden geçmiş? İtalyanca. İtalyancadaki “bergamotta” kelimesi Fransızcaya geçmiş.
Peki, İtalyancaya “bergamot” kelimesi nereden geçmiş? Türkçeden.
Osmanlı zamanında bu ağaca ve meyvesine Türkçe “bey armudu” deniliyormuş.
Yoğurda saygı duruşu
Tüm dünya dillerine Türkçeden bir kelime geçmiş. O da yerli ve milli besinimiz yoğurt.
Orta Asya Türkleri zamanına kadar giden bu köklü besin, ilk Türkçe sözlüğümüz olan Divânu Lügati’t-Türk’te yerini almış.
Türkçeden Fransızcaya geçen kelime
Fransızca başta Türkçe olmak üzere birçok yabancı dile kendi kelimelerini sıklıkla vermesiyle bilinir. Ancak Fransızcada bir kelime var ki öz Türkçeden alınmış. Daha sonra bu kelime Fransızcadan başka dillere de geçmiş
Gazete, su, sakız vs. satılan küçük büfelere Fransada, İngiltere ve bazı diğer ülkelerde “kiosk” denir. Bu kelimenin kökeni Türkçedeki “köşk” kelimesidir.