Türkiye’de üniversite öğrencilerinin birtakım hakları, yararlanabileceği destekler ve avantajlar vardır. Peki, öğrencilerin ne kadarı bu haklarını biliyor ve kullanıyor?
Türkiye’deki üniversite öğrencilerinin neredeyse tamamı KYK bursu ve kredisi, indirimli ulaşım kartı ve gibi temel ve ayrıcalıklarının farkında. Ancak üniversite öğrencilerinin bunlar haricinde çok bilinmeyen hakları da var.
Ülkemizdeki öğrenciler eğitim hayatları boyunca hem deneyim kazanmak hem de gelir elde etmek için staj yapar ya da part-time çalışırlar. Bu yazımızda üniversite öğrencilerinin özellikle staj veya yarı zamanlı iş konusunda sahip olduğu haklara yer verdik. Bu hakları öğrenmek için okumaya devam edin.
Üniversite Öğrencileri İçin Tatil Hakkı Nedir?
Üniversite öğrencileri için tatil denince akıllara gelen birkaç seçenek var. Öncelikle burada kavram karmaşasına düşmemek adına 3 farklı konuya değinelim:
- Kayıt dondurma
- Gençlik ve Spor Bakanlığı #seyahatsever projesi
- Staj yapan üniversite öğrencilerinin izin hakkı
1) Kayıt dondurma
Bazı kaynaklarda vey halk arasında akademik izin veya öğrencilik izni olarak duyduğumuz bu hak aslında kayıt dondurma hakkıdır. Kayıt dondurmayla ilgili şartlar her üniversitenin kendi yönetmeliğine göre olsa da genelde benzerlik gösterir.
Akademik izin veya kayıt dondurma; sağlık sorunları, askerlik, ekonomik durum gibi haklı ve geçerli sebeplerle öğrencilere eğitimlerine belirli bir süre ara verme imkanı sağlar.
Öğrenci, genelde yarıyılın ilk dört haftası içinde ilgili belgeleri fakülteye sunarak akademik izin alabilir. Tabii, sağlık durumu gibi konularda senato istisna yapabilir.
İzinli oldukları süre boyunca öğrenciler derslere katılamaz ve öğrencilik haklarından yararlanamaz. Bu izin, öğrencinin okulu bitirmesi için verilen maksimum süreye dahil edilmez.
Türkiye’de lisans eğitimi 4 yıllıktır ve öğrencilerin 4 yıllık lisans eğitimini 6 dönem yani 3 yıl uzatma hakkı vardır. Kaydını donduran öğrencinin dondurma süresi uzatma hakkından düşülmez.
2) Gençlik ve Spor Bakanlığı #seyahatsever projesi
Öncelikle sıklıkla yanlış bilinen bir bilgiyi düzeltmekle başlayalım: Bu proje aslında yalnızca üniversite öğrencilerine özel değildir, 18-30 yaş arası her Türk genci bu haktan yararlanabilir.
Gençlik ve Spor Bakanlığı’nın hayata geçirdiği Seyahatsever projesi, 18-30 yaş arası gençlere Türkiye genelindeki KYK yurtlarında ücretsiz konaklama fırsatı sunar. Öğrenci olma şartı aranmayan bu projede, gençler yazları belirli tarihlerde Türkiye’nin çeşitli illerindeki Kredi ve Yurtlar Kurumunun yurtlarında, yani KYK yurtlarında ücretsiz konaklayabilirler.
Bu proje, gençlerin konaklama masrafı yapmadan yaz tatillerini daha ekonomik geçirmelerini amaçlar. Konaklama başvuruları ALO GSB hattı üzerinden yapılır ve aynı ilde en fazla 5 gece konaklama hakkı tanınır.
Ayrıntılı bilgi, projenin internet sayfasında yer almakta.
3) Staj yapan üniversite öğrencilerinin izin hakkı
Stajlar; meslekte yeni ve tecrübesiz olan kişilerin, ücretli veya ücretsiz bir şekilde, yetkisiz bir şekilde çalıştırılarak bilgi ve deneyim kazanmasını hedefler. Bazı üniversite programlarında staj yapmak öğrencilerin eğitimlerinin önemli ve hatta zorunlu bir parçasıdır.
Stajyer öğrenciler, uygulamalı eğitim alırken iş güvencesi ve sigorta gibi haklara da sahiptir. Üniversite programı için zorunlu staj yapan öğrencilerinin sigortası okul tarafından yapılır, yani bu öğrenciler işverenlere sigorta yükü oluşturmaz.
Stajyerlerin tatil izni ve diğer hakları, çalıştıkları iş yerinin politikalarına bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Temel olarak staj yapılan yerdeki çalışanların sahip olduğu tüm haklar ayrıca stajyerlere de verilmelidir, ancak görev ve yetkiler verilemez.
Bir stajyer, üniversite eğitimini engellemeyecek şekilde, günde en fazla 10 saat çalıştırılabilir ve haftada en az 24 saat kesintisiz izin hakkı vardır. İş kanunu kapsamında olmasalar da, bazı şirketler gönüllü olarak stajyerlerine kısa süreli ücretli izin verebilmektedir.
Gençlere ve üniversite öğrencilerine merkezi ve daha adaletli staj imkanları sağlamak için Türkiye Cumhuriyeti Ulusal Staj programı düzenlemektedir.
Not: Türkiye’deki üniversite eğitimi için zorunlu staj yapacak olan yabancı öğrencilerin çalışma izni almasına gerek yoktur. Ancak staj harici çalışmak isteyen yabancı öğrenciler, oturma iznine ek olarak ayrıca çalışma izni de almalıdır.
Stajyer ve Part-Time Çalışan Öğrencilere Bonus İmkanları
Stajlar ücretli olmak zorunda değildir, ancak tabii ki de, ücret verilen stajlar öğrenciler tarafından daha çok tercih edilir. Özellikle meslek lisesi öğrencileri uygulamalı mesleki eğitim almanın yanında az da olsa aylık ek bir gelir elde ederler.
Ulusal Staj programındaki stajlar ücretlidir ve asgari ücretin üçte biri karşılığında bir ödeme yapılır. Genelde staj ücretleri konusunda Almanya oldukça avantajlı fırsatlar sunar.
Bunun haricinde bazı şirketler, çalışanlarına bazı durumlarda bonus ödemesi yapar. Bu tür bonuslar, genellikle tam zamanlı çalışanlar için geçerli olsa da, part-time çalışan öğrenciler de belirli şartlarda bu bonuslardan yararlanabilir. Örneğin:
- Yıl sonu bonusları: Eğer öğrenci, şirketin belirli bir hedefini tutturduysa veya performans kriterlerine göre başarı sağladıysa, şirket yıl sonunda bir bonus verebilir.
- Bayram ve özel gün bonusları: Bazı şirketler, bayramlarda ve yılbaşlarında çalışanlarına ek ödeme yapar. Eğer şirketin politikalarında böyle bir uygulama varsa, stajyer veya part-time çalışan öğrenci de bu tür bonuslardan faydalanabilir. Bu bonus, yılbaşında veya Ramazan ayında alışveriş kartı şeklinde de verilebilir.
Dolayısıyla ekonomik anlamda zorlanan öğrenciler için staj veya part-time çalışma her zaman en avantajlı seçenek olmayabilir. Bu durumda öğrencilerin faydalanabileceği devlete bağlı veya özel olmak üzere çeşitli burs imkanları bulunur.
Tatil İzni ve Bonus Almak İçin Gereken Şartlar
Özetle 18 yaşından büyük üniversiteli stajyer öğrencilerin genel çerçevedeki hakları kanunlar tarafından belirleniyor olsa da, tatil hakları ve bonus gibi konular her iş yerinin kendi mevzuatına tabidir.
Not: 18 yaş altı öğrencilerin stajları için (örneğin meslek lisesi stajları) farklı kanunlar uygulanır.
İş yerlerinin belirlediği kriterler genelde şu şekildedir:
- Çalışma süresi: Eğer öğrenci, part-time olarak aynı iş yerinde 1 yıldan fazla çalışmışsa, yasal olarak tatil izni hakkı kazanır. Bu süre zarfında, çalışılan gün sayısına göre tatil izni hesaplanır.
- Şirket politikaları: Bonuslar genellikle şirketin iç politikalarına bağlıdır. Bazı şirketler, tüm çalışanlarına bayramlarda veya yıl sonunda bonus verirken, bazıları sadece tam zamanlı çalışanlara bu fırsatı sunabilir.
- Performans ve başarı kriterleri: Özellikle bonus almak isteyen part-time çalışan öğrencilerin, şirketin belirlediği hedefleri tutturması gerekebilir. Performans kriterleri her şirket için farklılık gösterir.
Sıkça Sorulan Sorular
Üniversite öğrencilerine hangi haklar tanınır?
Üniversite öğrencileri bunlarla sınırlı olmamakla beraber şu haklara sahiptir:
- İndirimli ulaşım kartı
- Sağlık hizmeti (Her üniversite okulda temel sağlık hizmeti sunar.)
- Eğitim süresince KYK yurdunda konaklama (kontenjan dahilinde)
- Aylık olarak ödenen KYK bursu veya kredisi
- Yazları KYK yurtlarında ücretsiz beş güne kadar konaklama
Tatil izni almak için hangi şartlar gereklidir?
Genelde part-time çalışan öğrenciler, aynı iş yerinde 1 yıldan fazla çalışmışlarsa, tatil izni hakkı kazanırlar. Stajyerler ise genellikle tatil izni haklarına sahip değillerdir, ancak şirketler gönüllü olarak kısa izin verebilir.
Stajlarda öğrenciye para ödenir mi?
Öğrencinin gönüllü olarak yaptığı stajda ücret ödenmesi zorunlu değildir. Ancak öğrenci, eğitimi için zorunlu staj yapmakla yükümlüyse, yaptığı zorunlu staj için ücret ödenmelidir.
3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’na göre, zorunlu staj yapan öğrencilere o yılın net asgari ücretinin %30’u oranında maaş ödenmesi zorunludur. 2024 yılı için bu tutar 5.100,64 TL olarak belirlenmiştir.