2023 yılında Cumhurbaşkanı Erdoğan ve dönemin Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanı bizlere yeni bir devlet desteğini tanıttı: Vatandaşlık maaşı. Bu yazıyı ele aldığımız 2024 yılının Eylül ayında, vatandaşlık maaşı hakkında neler bildiğimize ve doğru bilinen yanlışlara burada yer verdik.
Vatandaşlık Maaşı Nedir ve Nasıl İşler?
Vatandaşlık maaşı kavramı ilk olarak 2023’te ortaya atılsa da aslında resmiyette “Vatandaşlık maaşı” adı altında bir ödeme yoktur. Aslında dönemin Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanı, 2022 yılında hayata geçirilmiş olan Aile Destek Programı‘nı geliştirmeyi ve vatandaşlık maaşına dönüştürmeyi planladığını söylemişti.
Günümüzde Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının vatandaşlık maaşı adı altında yürüttüğü bir program yok. Dönemin bakanının vatandaşlık maaşı tasarısı şu anda hala gerçekleşmeyi bekleyen bir proje ve konuyla ilgili yeni bir resmi açıklama yapılmış değil.
Yani kısaca, adından çıkarabileceği gibi, devletin vatandaşı olan herkese yaptığı bir vatandaşlık maaşı ödemesi yok. Ancak Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının Aile Destek Projesi devam ediyor.
Aile Destek Projesi
Aile Destek Projesi, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından 2022 yılında başlatılmıştır. Bu proje, gelir düzeyi belli bir seviyenin altında olan ailelere ekonomik yardımda bulunmayı hedefler.
Proje, 2022 yılında 1 yıllık süreyle başlatıldı ve birinci yılın sonunda 1 yıl daha uzatıldı. Bu kapsamda, hane üyelerinin kişi başı geliri belli bir düzeyde ise o haneye 12 ay süreyle aylık ödeme yapılır.
Temmuz 2023 – Haziran 2024 dönemine göre bu programın gelir dağılımı koşulları ve aylık ödeme miktarı şu şekildedir: (Bu tutarlar her sene Türkiye’nin aylık enflasyon oranına göre değişebilir.)
| Kişi başına düşen aylık gelir aralığı | Aylık destek tutarı |
| 450 TL ve altı | 1.250 TL |
| 450 TL üzeri ─ 911,15 TL ve altı | 1.100 TL |
| 911,15 TL üzeri ─ 1372,30 TL ve altı | 950 TL |
| 1372,30 TL üzeri ─ 5.667,37 TL’den az | 850 TL |
Hatırlatma: Gelirlerin hanedeki kişi başına düşen gelir olduğunu göz önünde bulundurmak gerekir.
Nasıl hesaplanır?
- Destek verilecek gelir aralığı şu şekilde hesaplanır:
O yılın net asgari ücreti ne kadarsa bu tutarın 3’te 1’i alınır. Hesaplanan tutarın altında kalan gelir aralıklarına dört kademeli olarak ödeme yapılır. 2024 yılının net asgari ücreti 17.002 TL tutarındadır. Bunu 3’e böldüğümüzde elde ettiğimiz tutar 5.667,37 TL’dir.
- Hanedeki kişi başına düşen gelir ise şu şekilde hesaplanır:
Hanedeki kişi başına düşen gelir kabaca “haneye giren net para bölü hanedeki kişi sayısı” şeklinde hesaplanır. Ancak bu hesaplamaya hanedeki mal varlık durumu ve ek gelirler de dahil edilebilir.
Ayrıntılı bilgilendirme Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının web sayfasında yer alıyor.
Kimler Alabilir?
Bu destekten faydalanabilmek isteyenlerin uygun gelir aralığında olmaya ek olarak aşağıdaki kriterleri sağlaması gerekir.
- Türk vatandaşı olmak
- Türkiye’de ikamet etmek
- 18 yaşından büyük olmak
- Hanesinde memur, noter veya muhtar olarak çalışan ya da yurt dışında çalışan, yurt dışı borçlanan yahut özel sandıklar kapsamında olan kişi ya da kişilerin bulunmaması
Not: Mavi Kart sahipleri bu destekten yararlanamaz.
Nasıl Başvurulur?
Türkiye Aile Destek Programı’na e-Devlet üzerinden başvurulur. Başvuru yapmak isteyen kişi öncelikle e-Devlet üzerinden Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının Sosyal Yardım Başvuru Hizmeti sayfasına gitmelidir.
Bu sayfada kişiden çeşitli bilgileri eksiksiz bir şekilde doldurması istenir. Doldurulacaklar arasında kimlik bilgileri, başvuru formu ve abonelik bilgileri yer alır. Bakanlığın açıklamasına göre bu başvurulara 1 ay içinde geri dönülür.
Vatandaşlık Maaşı ile Diğer Sosyal Yardımlar Arasındaki Farklar
Türkiye’deki sosyal yardımların çoğu Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından yapılır. Bakanlığın yaptığı her bir sosyal yardım farklı bir amaca hizmet eder.
Resmi adı vatandaşlık maaşı olan bir sosyal yardım yoktur. Bakanlığın yaptığı bazı sosyal yardım ödemelerini ve aralarındaki temel farkları şu şekilde özetleyebiliriz:
Aile Destek Programı
- Hane geliri yoksulluk sınır altında kalan aileler için koşulsuz ödeme şeklinde yapılır.
- 12 ay süreyle gerçekleştirilir.
Doğum Yardımı
- 2015 ve sonrasında doğan çocuklar için, anne öncelikli olmak üzere ödeme yapılır.
- Her bir doğum için tek seferlik ödeme yapılır.
Asker Ailelerine Yönelik Düzenli Nakit Yardım Programı
- Askere gitmiş kişilerin yakınları, eğer sosyal güvenceleri yoksa, bu yardımdan faydalanabilirler.
- Ödeme aylık hesaplanır ve 2 ayda bir hesaplara yatırılır.
İşe Yönlendirme Yardımı
- İŞKUR tarafından iş görüşmesine yönlendirilen kişiler, ihtiyaçlarını karşılayabilmek için bu yardımdan faydalanabilir.
- Bu yardım o yılın net asgari ücret tutarının yüzde 10’una kadar olabilmektedir.
İşe Başlama Yardımı
- Bu yardım İŞKUR tarafından işe yönlendirilen kişi sosyal güvencesi olan bir işe başlayınca gerçekleştirilir.
- Tek seferlik bir ödemedir ve brüt asgari ücretin 3’te 1’i tutarındadır.
Evlenecek Gençlerin Desteklenmesi Projesi
- Bakanlık yeni evlenecek gençlere destek amaçlı kredi verir.
- Bu kredi 2 yıl sonra geri ödemelidir, 48 taksit şeklinde ödenebilir ve faizi yoktur.
Toplum Üzerindeki Etkisi
Sosyal yardım ödemeleri, toplum üzerinde çeşitli olumlu etkiler yaratabilir. Gelir dağılımında adaleti sağlayarak, yoksullukla mücadelede etkili bir araç olabilir. Ayrıca, insanların temel ihtiyaçlarını karşılamalarına olanak tanıyarak, sosyal huzuru ve toplumsal refahı artırabilir.
Daha fazla Bilgi: Türkiye’de Üniversite Bursları: Detaylı Rehber 2024, Türkiye’de Vergi Dilimleri: Gelir Vergisi Nasıl Hesaplanır?, Türkiye’nin Enflasyon Oranı: Bilmeniz Gerekenler
Vatandaşlık Maaşı Uygulamalarına Örnekler
Vatandaşlık maaşı olarak bahsettiğimiz ödemenin sosyal devletin vatandaşlarına çeşitli amaçlarla yaptığı ödemeler olduğunu baz alalım.
Öncelikle sosyal devlet demek; vatandaşlarının ekonomik ve sosyal refahını sağlamak ve geliştirmek için aktif bir şekilde müdahale eden, düzenleyen ve haklar sunan devlet anlayışı demektir.
Dünyada bu anlayışa göre hareket eden ve vatandaşlarının refah düzeyini artırmayı ön plana alan birçok devlet vardır. Bu devletlerde sosyal güvenlik ve vatandaşlık maaşı imkanları gelişmiştir.
Finlandiya
Sosyal devlet hizmetleriyle öne çıkan Finlandiya’da, sosyal yardım almak için sosyal güvence kapsamında olmak veya Finlandiya’da ikamet etmek gerekir. Ayrıca, bazı devlet bazı yardımlarını yurt dışında yaşayanlara da sağlayabilir.
Bu yardımlara örnek olarak gebelik yardımı verilebilir. Finlandiya’da hamile kadınlar, hamileliğin beşinci ayından sonra 170 euro nakit yardımı talep edebilirler. Nakit yerine bebek eşyası içeren bir paket de tercih edebilirler.
Kanada
Yüksek refah seviyesi ile bilinen Kanada’da da çeşitli “vatandaşlık maaşı” uygulamaları vardır. Kanada’nın sunduğu sosyal yardımlar arasında ihtiyaç sahiplerine işsizlik maaşı, ücretsiz diş sağlığı bakımı, çocuk yardımı, konut desteği, öğrenci yardımı ve aile bakım desteğini içerir.
Almanya
Sosyal devlet özellikleriyle öne çıkan bir diğer devlet Almanya’da “ebeveyn para yardımı” programı vardır. Bu programa göre, doğum iznindeki ebeveynlerin (ya anne ya da hem anne hem baba) maaşının yüzde 65’ini devlet ebeveynlere öder. Bu ödeme en az iki en fazla on iki ay süreyle yapılır.
İsveç
İsveç, vatandaşlık maaşı bağlamayı sosyal hizmet yasası ile anayasal güvence altına almıştır. İsveç’te temel ihtiyaçlarını karşılayamayan kişiler, örneğin; maaşı aile geçimine yetmeyenler, sigortasız işçiler, sığınmacılar bu yasa kapsamında ekonomik destek alabilir.
Belediye kişinin ihtiyaçlarına göre yardım tutarını belirler. Bu tutar 900 ile 6.000 İsveç kronu arasında değişiklik gösterebilir.