Last updated on Eylül 3rd, 2024 at 10:20 pm
Günlük hayatta sıklıkla duyduğumuz enflasyon oranı hayatımızı nasıl etkiler? Fiyatlardaki değişime nelerin sebep olduğunu hiç düşündünüz mü? Basit anlamda enflasyon fiyatların genel olarak artmasıdır. Paramızın değerinin azalmasına ve alım gücümüzün düşmesine neden olur. Daha iyi anlayabilmemiz için konuyu derinlemesine ele almamız gerekir.
Remitly olarak bu yazımızda Türkiye’deki enflasyon hakkında merak edilenleri araştırdık. Tanımı, türleri, hesaplaması ve ekonomiye etkilerini öğrenmek için yazımızın geri kalanını okumanızı tavsiye ederiz.
Enflasyon Nedir?
Enflasyon, ülke genelinde satılan ürün ve hizmetlerin değerinin belirli bir dönemde artması ile açığa çıkan ekonomik olgudur. Enflasyon sadece belli bir mal veya hizmet grubunda meydana gelen fiyat artışı değildir; ülkedeki fiyatların genel düzeyinin sürekli bir artış göstermesi anlamına gelir.
Enflasyon Türleri
Ekonomi ülkelerin dinamiklerine göre değişimler gösterebilir. Bu değişimlere göre de enflasyon çeşitli ölçeklerde açığa çıkabilir. Fiyat seviyesine ve nedenlerine göre olmak üzere enflasyon iki gruba ayrılır.
Enflasyon Türleri
Ekonomi ülkelerin dinamiklerine göre değişimler gösterebilir. Bu değişimlere göre de enflasyon çeşitli ölçeklerde açığa çıkabilir. Fiyat seviyesine ve nedenlerine göre olmak üzere enflasyon iki gruba ayrılır.
Fiyat Seviyesine Göre Enflasyon Türleri
- Yüksek Enflasyon: Fiyat artışlarının yüksek ve kabul edilemez seviyelerde olduğu enflasyon türüdür.
- Ilımlı Enflasyon: Fiyat artışlarının düşük ve kabul edilebilir seviyelerde olduğu enflasyon türüdür. İç ve dış ticaret dengelerini etkilemez.
- Hiperenflasyon: Fiyat artışlarının çok yüksek ve kontrolden çıktığı aşırı enflasyon türüdür.
Nedenlerine Göre Enflasyon Türleri
- Talep Enflasyonu: Tüketicilerin toplam talebinin üreticilerin mevcut arzını aşması sonucu ortaya çıkan enflasyon türüdür.
- Maliyet (Arz) Enflasyonu: Üretim maliyetlerindeki artışların direkt olarak fiyatlara yansıması ile ortaya çıkan enflasyon türüdür.
- Yapısal Enflasyon: Ekonomideki yapısal sorunlardan kaynaklanan enflasyon türüdür (örneğin nüfus artışı, göç vb.).
Ülkelerin ekonomilerindeki olağan dışı değişimler sonucu, yukarıdakilerden farklı olarak enflasyon türleri oluşabilir. Farklı durumlarda açığa çıkan enflasyon türleri:
- Deflasyon: Enflasyonun zıttı olarak belirli bir zaman aralığında tüm fiyatların düşmesi demektir. Fiyatların ve dolayısıyla enflasyonun düşmesi ilk bakışta olumlu gibi görünse de uzun dönemde ülke ekonomisine olumsuz etkileri olur.
- Stagflasyon: Bir ekonomide yüksek enflasyon oranı ile durgunluğun aynı anda meydana gelmesi ile açığa çıkar. Diğer bir deyişle, stagflasyon; yüksek işsizlik, düşük üretim ve aşırı fiyat artışlarının bir arada görüldüğü özel bir durumdur.
Enflasyon Oranı Nasıl Hesaplanır?
Türkiye’de enflasyon oranı, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından hesaplanır ve aylık olarak yayımlanır. Enflasyon hesabı yapılabilmesi için TÜFE, Yİ-ÜFE, ve TEFE kavramlarını bilmemiz gerekir.
- Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE): TÜFE, tüketicilerin satın aldığı nihai ürünlerin fiyatlarındaki değişimi ölçer. TÜİK, toplumun tüm sosyal ve ekonomik kesimlerini kapsayacak şekilde bir tüketim anketi gerçekleştirir ve ortalama bir tüketim sepeti oluşturur. Bu sepetteki ürünler, tüketicilerin harcamalarına göre ağırlıklandırılır. Daha sonra, bu ürünlerin fiyatları takip edilerek TÜFE hesaplanır.
- Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE): Yİ-ÜFE, yurt içinde üretilen ve satışa sunulan ürünlerin üretici fiyatlarındaki değişimini ölçer. TÜFE’ye göre daha erken bir gösterge olarak kabul edilir.
- Toptan Eşya Fiyat Endeksi (TEFE): TEFE, üretimde kullanılan hammadde ve yarı mamullerin toptan satış fiyatlarındaki değişimlerini ifade etmek için kullanılmaktaydı. TEFE ve ÜFE kavramları 2014 yılından itibaren Yİ-ÜFE olarak değiştirilmiştir.
Enflasyon hesaplaması şu şekilde yapılır:
- TÜİK, fiyat değişimlerini hesaplayabilmek için ortalama bir tüketici ailesinin satın aldığı ürün ve hizmetleri baz alan tüketici sepetini oluşturur.
- Tüketici harcamalarına göre sepetteki her bir ürüne bir ağırlık verilir.
- Sepetteki ürünlerin aylık olarak fiyat kontrolü yapılır ve önceden belirlenmiş sepetteki ağırlığı ile çarpılır. Bu şekilde TÜFE hesaplanmış olur.
- Aylık enflasyon ve yıllık enflasyon oranları, TÜFE’nin ilgili dönemdeki endeks değerlerinin farkı olarak hesap edilir.
Enflasyon Neden Artar?
Enflasyon ülke ekonomisinin dinamiklerinden etkilenir. Bir çok etmen artmasına neden olabileceği gibi artış hızını da etkileyebilir. Artmasına neden olan etmenleri genel olarak ifade etmek gerekirse:
- Piyasaya sürülen para miktarının artması, tüketicilerin ürün ve hizmetlere olan talebini arttırır. Taleplerin mevcut arzdan fazla olması fiyatların artmasına sebep olur. Fiyatlardaki artış enflasyonun artmasına neden olur.
- Enerji, hammadde ve iş gücü gibi maliyetlerinin artması doğrudan üretim maliyetlerini artırır. Artan maliyetler fiyatların artmasına neden olur.
- Üretimin talepten düşük olduğu durumlarda ürün ve hizmete ulaşabilmek için daha yüksek fiyatlar istenebilir.
- Ülke ekonomisini derinden sarsan doğal afetler, pandemiler ve savaşlar gibi büyük olaylar enflasyonun artmasına neden olabilir.
Enflasyon Nasıl Düşer?
Enflasyon genel olarak artış eğilimindedir ancak bu artışı yavaşlatan yani enflasyonu düşüren uygulamalar vardır. Genel olarak ifade etmek gerekirse:
- Merkez Bankası faiz artırımı yolu ile para politikasını sıkılaştırma yoluna gidebilir. Tüketiciler yüksek borçlanma ile ürün ve hizmet almak yerine tasarruf yolunu tercih edebilir.
- Merkez Bankası piyasaya sürdüğü para arzını azaltarak, tüketicilerin talep baskısını azaltabilir.
- Hükümetler, kamu harcamalarını azaltma ve vergi artırımı yoluyla bütçe politikaları oluşturabilirler.
- Enerji ve ham madde fiyatlarının kontrolü ile üretim maliyetleri kontrol altında tutulabilir.
- Döviz kuru politikaları ile kur istikrarı sağlanabilir. Bu ithalat maliyetlerini kontrol altında tutmayı sağlayabilir.
- Mali reformlar ve uzun vadeli ekonomi politikaları ile enflasyonun düşürülmesi ve bir istikrar yakalanması sağlanabilir.
Daha Fazla Bilgi: Döviz Kurları 101: 12 Genel Sorunun Yanıtlarını Alın, Türkiye’de Nadir Dövizler
Enflasyonun Etkileri
Yüksek enflasyon, ülke ekonomisini olumsuz etkileyeceği gibi bireylerin alım gücünü de düşürecektir. Enflasyon olumsuz etkiler oluşturacağı konulara birlikte bakalım:
- Satın alma gücünün azalması
- Tasarrufların değer kaybetmesi
- Faiz oranlarının yükselmesi
- Mali dengesizliklerin oluşması
- Yatırım kararlarının zorlaşması
- Gelir dağılımında eşitsizlik olması
Enflasyon Oranı 2024
Türkiye’de yıllık enflasyon oranları için TÜİK’in açıkladığı Temmuz ayı verileri baz alındığında:
- TÜFE’ye bağlı enflasyon oranı %61,78 olarak hesaplanmıştır.
- En yüksek enflasyon %104,50 ile eğitim alanında ölçülmüştür.
- Konut fiyatlarına bağlı oran %98.48 olarak hesaplanmıştır.
- Lokanta ve otel sektörü için oran %76,04 olarak ölçülmüştür.
Güncel enflasyon oranları Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) websitesinden takip edilebilir.
Sıkça Sorulan Sorular
TEFE Mi Daha Yüksek TÜFE Mi?
TEFE kavramı günümüzde Yİ-ÜFE olarak ifade edilmektedir. TÜİK istatistikleri incelendiğinde Yİ-ÜFE (eski TEFE) TÜFE’den daha düşük seyretmektedir.
Enflasyon Sepetinde Neler Bulunur?
Enflasyon sepeti tüketicilerin harcama eğilimlerine göre TÜİK tarafından belirlenir. Genellikle temel ihtiyaç ürünlerini içerir.
Enflasyon Ne Zaman Açıklanacak?
Aylık enflasyon oranları TÜİK tarafından genellikle takip eden ayın ilk haftası içinde açıklanır.
12 Aylık Enflasyon Ortalaması Nasıl Hesaplanır?
Enflasyon oranları aylık olarak TÜİK tarafından hesap edilir. 12 aylık ortalamalara göre değişim oranı, Son 12 aya ait enflasyon oranlarının ortalamasının alınması ile bulunur.
6 Aylık Enflasyon Farkı Nasıl Hesaplanır?
Enflasyon farkı özellikle ücretli çalışanların zam talepleri için önem arz eder. Son dönem enflasyonundan önceki dönemin enflasyonunun çıkarılması ile bulunur.
