Türkiye’de sıklıkla kullanılan finans terimleri hakkında bilgi sahibi olmak ister misiniz? Bu sözlükte, finansal okuryazarlık seviyenizin artması için bilmeniz gereken terimleri bulacaksınız.
Remitly olarak bu yazımızda Türkiye’de kullanılan finansal terimleri inceledik. Bilançodan gelir tablosuna, hisse senedinden repoya kadar çeşitli kavramların tanımlarına gelin hep birlikte bakalım.
Finans Terimlerine Genel Bakış
Finans dünyası, karmaşık yapısıyla birçok terimi ve kavramı barındırdığı için yeni başlayanlar adına ilk etapta zorlayıcı olabilir. Ancak finansal okuryazarlığın zaman aldığını ve okuyup geliştirdikçe daha çok merak uyandırdığını hatırlatmak isteriz.
Finans terimleri, piyasalardaki işlemleri, ekonomik dinamikleri ve finansal analizleri anlamak için kritik öneme sahiptir. İşte bu sözlükte, finansal okuryazarlığı artırmak amacıyla sıkça karşılaşılan bazı temel ve ileri düzey kavramları ele aldık.
Örneğin, “faiz” ile “temettü” arasındaki farklılıkları anlamak veya “likidite” riskinin ne anlama geldiğini kavramak büyük önem taşır.
Kişisel finans durumunuzu gerek incelerken gerekse de geleceğiniz için yeni adımlar atmadan önce finans sektörünün size neler sunduğunu öğrenmek faydalı olabilir.
Temel Finans Terimleri ve Tanımları
Bilanço
Bir şirketin belirli bir tarih itibariyle varlıklarını, borçlarını ve öz kaynaklarını gösteren mali tablodur.
Borsa
Hisse senetleri, tahviller ve diğer finansal araçların alım satımının yapıldığı organize piyasadır. Borsa İstanbul (BIST), Türkiye’de hisse senetleri, tahviller, vadeli işlemler, opsiyonlar ve diğer menkul kıymetlerin alınıp satıldığı organize menkul kıymet borsasıdır.
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK)
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nca bankacılık sektörünün denetlenmesi ve düzenlenmesinden sorumlu Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun kısaltmasıdır. BDDK’nın temel amacı, finansal sistemin güvenli ve istikrarlı bir şekilde işlemesini sağlamak, bankaların faaliyetlerini mevzuata uygun şekilde yürütmelerini denetlemek ve tasarruf sahiplerinin haklarını korumaktır.
Bütçe
Gelirler ve giderler arasındaki dengeyi sağlamak amacıyla hazırlanan plandır.
Bütçe Açığı
Devletin belirlediği gelirlerinin, yapmayı planladığı giderleri karşılamaması durumunda ortaya çıkan fazlalığı ifade eder.
Cari Açık
Bir ülkenin yurt dışından ithal ettiği mal ve hizmetlerin, yurt dışına sattığı mal ve hizmetlerden fazla olması sonucunda ortaya çıkan farktır. Cari açık, genellikle ülkenin döviz ihtiyacını artırır ve bu açığın finansmanı için borçlanma veya yabancı yatırım gibi yollarla döviz girişi sağlanması gerekebilir.
Cari Fiyat
Mal ve hizmetlerin an itibariyle geçerli olan piyasa fiyatlarını ifade eder. Cari fiyat kavramı, stok maliyetleme ve benzeri muhasebe uygulamalarında sıklıkla kullanılmaktadır.
Deflasyon
Genel fiyat seviyesinin düşmesi; enflasyonun tersidir. Deflasyon, fiyatların ve üretim maliyetlerinin azalmasına yol açarak tüketici refahını artırır ancak uzunca süren şiddetli deflasyonlar ekonomiyi küçültücü etkiler doğurabilir.
Değerleme
Değerleme bir varlığın, şirketin ya da bir hizmetin mevcut piyasa koşulları çerçevesinde belirlenen parasal değerini ifade eder. Risk, beklenen gelir ve piyasa dinamikleri göz önünde bulundurularak yapılır. Sağlıklı bir analiz için farklı yöntemlerin bir arada kullanılması gerekir.
Dolarizasyon
Dolarizasyon, bir ülkede yabancı para birimi, genellikle Amerikan dolarının kendi para birimi yerine kullanılmaya başlanması sürecini ifade eder. Ülkedeki ekonomik belirsizlikler ya da enflasyon gibi sebepler bu süreci tetikleyebilir.
Döviz Kuru
Bir ülkenin para biriminin, başka bir ülkenin para birimi karşısındaki değerini gösteren oran veya fiyattır. Türkiye’de döviz kuru, serbest piyasa koşullarında arz ve talebe göre belirlenir. Türkiye’de Türk Lirası’nın (TRY) başlıca karşılaştırıldığı döviz kurları ABD Doları (USD) ve Euro (EUR) para birimleridir.
Enflasyon
Bir ekonomide mal ve hizmetlerin genel fiyat seviyesindeki sürekli artışını ifade eden ekonomik durumdur. Türkiye’de enflasyon, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından hesaplanır ve genellikle Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) üzerinden takip edilir.
Faiz (Gösterge Faiz)
Merkez bankasının kısa vadeli borçlanma ve yatırım işlemlerinde uyguladığı, piyasa faiz oranlarına yön veren temel faiz oranıdır. Bu oran, genellikle bankaların Merkez Bankası’ndan borç alırken ödemesi gereken faiz oranını ifade eder. Gösterge faiz, piyasa faiz oranlarını etkiler ve dolayısıyla kredi maliyetleri, tasarruflar ve yatırımlar üzerinde belirleyici olur.
Gelir Tablosu
Bir şirketin belirli bir dönem içinde elde ettiği gelirleri, giderleri ve net karını gösteren mali tablodur.
Gayri Safi Milli Hasıla (GMSH)
GMSH, bir ülkenin vatandaşlarının belirli bir dönemde ürettikleri mal ve hizmetlerin toplam değerini ifade eden ekonomik bir ölçüttür. Kişi Başı Gayri Safi Milli Hasıla ise bir ülkenin Gayri Safi Milli Hasılası’nın (GSMH) ülke nüfusuna bölünmesiyle elde edilen ekonomik bir ölçüttür. Bu değer, bir ülkenin vatandaşlarının ortalama gelir düzeyini ve yaşam standardını belirlemek için kullanılır.
Hisse Senedi
Bir şirketin sermayesinin belli bir kısmını temsil eden, sahibine o şirketin karından pay alma ve şirket yönetimine katılma hakkı tanıyan menkul kıymettir. Kısaca bir şirketteki hissedarlık payı da denilebilir.
Kredi
Banka veya finansal bir kurum tarafından, belirli bir faiz oranı ve geri ödeme süresi ile bir kişi veya kuruluşa borç olarak verilen para veya kaynaklardır.
Likidite
Bir varlığın ne kadar kolay alıcı/satıcı bulabileceğini ve ne kadar hızlı pozisyondan çıkabileceğini ifade eder. Likidite riski ise bir şirketin, finansal kuruluşun veya bir yatırımcının, ihtiyaç duyduğu anda ve makul bir maliyetle nakde dönüşebilecek yeterli likit varlığa sahip olamama riskidir.
Makroekonomi
Ekonominin bütünü ile ilgilenen ve ekonomik büyüme, işsizlik, enflasyon gibi genel ekonomik göstergeleri inceleyen bir ekonomi dalıdır.
Manipülasyon
Yatırımcıları yanıltmak ve piyasa dengesini bozmak amacıyla yapılan yasa dışı işlemler olarak tanımlanır. Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), bu tür işlemleri denetler ve manipülasyon yapan kişilere yönelik çeşitli cezai yaptırımlar uygular. Uygulanabilecek başlıca cezalar hapis cezası, para cezası, işlem yasağı, lisans iptali ve idari para cezaları olarak sıralanır.
Merkez Bankası
Bir ülkenin para arzını, faiz oranlarını ve döviz rezervlerini kontrol eden, ayrıca para politikasını yöneten resmi kurumdur. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) temel görevi, Türkiye’de fiyat istikrarını sağlamak ve sürdürmektir. Bu ana hedef doğrultusunda TCMB, para politikasını belirler ve uygular.
Mevduat
Bankaya yatırılan ve genellikle belirli bir faiz karşılığında tutulan para anlamına gelir.
Nakit Akış Tablosu
Bir şirketin belirli bir dönem boyunca nakit giriş ve çıkışlarını gösteren mali tablodur.
Para Politikası
Merkez bankası tarafından genel ekonomik istikrarı kontrol etmek amacıyla uygulanan stratejiler ve tedbirler bütünüdür. Temelde büyüme odaklı Genişletici Para Politikası ve enflasyon odaklı Daraltıcı Para Politikası olarak iki ana kategoride sınıflandırılır.
Portföy Yönetim
Bir yatırımcının varlıklarını (hisse senetleri, tahviller, nakit, vb.) risk ve getiri dengesini optimize etmek amacıyla çeşitlendirerek yönetme sürecidir. Portföy yönetimi, bir yatırımcının hedeflerine, risk toleransına, zaman dilimine ve piyasa koşullarına göre dikkatlice belirlenmelidir.
Repo (Geri Alım Anlaşması)
Bir menkul kıymetin, kısa vadeli likidite sağlamak amacıyla satılıp, belirli bir süre sonunda önceden belirlenen bir fiyattan geri alımını içeren finansal işlemdir. Türkiye’de repo işlemleri, bankalar, aracı kurumlar ve diğer finansal kuruluşlar arasında yaygın olarak yapılır ve bu işlemler Türkiye’de Borsa İstanbul ve tezgah üstü piyasalarda gerçekleştirilir.
Resesyon
Ekonomik büyümenin yavaşlaması veya ekonominin küçülmesi durumudur.
Risk/Getiri Dengesi
Yatırımlarda, elde edilecek potansiyel getirinin, alınan riskle doğru orantılı olduğu ilkesini ifade eden finansal kavramdır; yüksek getiri potansiyeli genellikle yüksek riskle birlikte gelir.
Sabit Kur
Döviz kurlarının devlet tarafından belirlendiği kur sistemidir.
Sermaye Piyasası Kurulu (SPK)
Sermaye piyasalarını düzenleyen ve denetleyen kurum olan Sermaye Piyasası Kurulu’nun kısaltmasıdır.
Stagflasyon
Yüksek enflasyonun, işsizliğin ve yavaş büyümenin aynı anda görüldüğü ekonomik durumdur.
Tahvil
Bir şirketin veya devletin uzun vadeli borçlanma amacıyla çıkardığı ve belirli bir vade sonunda anapara ile birlikte faiz ödemesi taahhüt edilen borçlanma aracıdır. Genellikle vadesi 1 yıl veya daha kısa olan borçlanma araçlarına ise Bono denir. Yabancı para cinsinden tahvillere ise Eurobond denir.
Takasbank
Menkul kıymet ve diğer finansal varlıkların takası ve saklanması işlemlerini yürüten kurumdur.
Temerrüt
Borçlunun borcunu zamanında ödememesi durumudur.
Temettü
Şirket kârından hissedarlara dağıtılan kazanç payıdır.
Regülasyon
Piyasaları düzenleyen kanun, kurallar ve standartlar bütünüdür.
Vadeli işlem
Gelecekteki bir varlığın bugünden alınıp satılmasıdır. Borsa İstanbul Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda (VİOP) gerçekleştirilir. Bu işlemler arasında döviz, endeks, pay vadeli, faiz oranı, emtia ve tarımsal ürünler vadeli işlem sözleşmeleri yer alır.
Yatırım Fonları
Yatırımcılardan toplanan paraların profesyonel yöneticiler tarafından çeşitli menkul kıymetlere yatırılmasıdır. Türkiye’de yatırım fonları, menkul kıymet yatırım fonları ve katılım fonları olmak üzere iki ana gruba ayrılır.
Menkul kıymet yatırım fonları; hisse senedi, borçlanma araçları, karma ve sektör fonları gibi alt türlere sahipken, katılım fonları ise faizsiz finans ilkelerine uygun yatırımlar yapar.
Zorunlu Karşılık Oranı
Bankaların mevduatlarının belirli bir yüzdesini merkez bankasında tutmalarını zorunlu kılan, para arzını ve kredi hacmini düzenlemek amacıyla uygulanan orandır. Bankalar, finansal sistemin istikrarını sağlamak ve ani nakit çıkışlarına karşı hazırlıklı olmak amacıyla zorunlu karşılık oranı ayırır.
İleri Düzey Finans Terimleri ve Açıklamaları
Arbitraj
Farklı piyasalardaki fiyat farklarından yararlanarak risksiz kâr elde etme işlemidir.
Finansal Kaldıraç
Borç kullanarak yatırım getirisini artırma stratejisidir.
Forex
Forex dünya çapında işlem gören uluslararası döviz piyasasının kısaltmasıdır. Farklı ülke para çiftlerinin alım satımının gerçekleştiği, en yüksek işlem hacmine sahip piyasalardan biridir.
Hedging
Yatırımcıların olası finansal risklere karşı korunmak amacıyla, riskli bir varlığa zıt yönde başka bir işlem yaparak risklerini minimize etmeyi hedefleyen stratejidir.
Opsiyon
Belirli bir varlığı belirli bir tarihte veya öncesinde belirli bir fiyattan alma veya satma hakkı veren sözleşmedir.
Sukuk
İslami finans sisteminde, faizsiz tahvil olarak kullanılan ve yatırımcılara belirli bir varlığa ortaklık hakkı tanıyan finansal araçtır.
Swap
İki tarafın, belirli bir süre için faiz ödemelerini veya döviz cinsini karşılıklı olarak değiştirdikleri finansal sözleşmedir.
Teminat
Bir borcun geri ödeneceğine dair güvence olarak gösterilen varlık veya değerdir.
Türev Ürünler
Değerini başka bir varlık veya endeksten alan finansal araçlardır. (örneğin, vadeli işlem sözleşmeleri ve opsiyonlar).
Vadeli İşlem Sözleşmesi
Belirli bir varlığı gelecekte belirli bir tarihte ve fiyatta alma veya satma yükümlülüğü taşıyan sözleşmedir.
Finansal Teknoloji
Bitcoin
Blokzincir teknolojisiyle çalışan ve merkezi olmayan bir para birimidir. Bitcoin dijital dünyanın en yaygın kripto varlığıdır.
Dijital Cüzdan
Dijital cüzdan kripto varlıklarının saklanabildiği dijital bir depo ve alım-satım aracıdır. Cüzdanda yer alan özel anahtarlar sayesinde kripto paralar güvenli bir şekilde saklanabilir.
Kriptopara
Kriptoparalar dijital ortamda blokzincir teknolojisi sayesinde çalışan, merkezi olmayan ve kendi ekonomi sistemine sahip alternatif para birimleridir. Bitcoin ve Ethereum en bilinen örnekleridir.
NFC (Yakın Alan İletişimi)
Kısa mesafede kablosuz veri iletimi sağlayan ve genellikle temassız ödemeler gibi mobil cihazlarda kullanılan teknolojidir.
Pharming
Kullanıcıları sahte bir web sitesine yönlendirerek, kişisel ve finansal bilgilerini çalmak amacıyla yapılan siber saldırı yöntemidir.
Token
Dijital bir varlık veya hak temsil eden, genellikle blockchain teknolojisi üzerinde oluşturulmuş kripto para birimi veya dijital belgedir.
Yüksek Frekanslı İşlemler (HFT)
Finansal piyasada milisaniyeler içinde çok sayıda işlem gerçekleştiren, algoritmalarla desteklenen bir ticaret yöntemidir.
Sıkça Sorulan Sorular
Temel Finans Nedir?
Kişisel finans ve finansal yaşamla ilgili temel kavramları, ilkeleri ve becerileri öğretmeyi amaçlayan konulardır. Parasal alışkanlıkları, hesap yapma, bütçe oluşturma, vergi ve sigorta, kredi kartı kullanımı, tasarruf ve yatırım gibi konuları kapsar.
Finansal Sistemi Oluşturan Unsurlar Nelerdir?
Merkez Bankası para arzını düzenlerken, Bankacılık sistemi mevduat toplayıp kredi vererek piyasanın kaynak akışını sağlar. Sermaye piyasaları menkul kıymetlerin yönetilmesiyle beraber uzun vadeli fonların oluşturulmasını sağlar. Sigortacılık ve emeklilik sektörü risklerin yönetilmesinde yardımcı olurken, Para ve maliye politikaları ise ekonomiyi yönlendirmede kullanılır.
Finans Sektörü Nelerdir?
Parasal kaynakların yönetildiği ve ekonominin finansman ihtiyaçlarını karşılayan kurumları ifade eder. Finans sektöründe faaliyet gösteren temel kurumlar; bankalar, sermaye piyasaları, sigorta şirketleri, emeklilik sistemleri, varlık yönetim şirketleri ve kredi derecelendirme şirketleridir.
Finans Departmanı Nedir?
Her şirket ya da kuruluşta bulunan finans departmanı, şirketin finansal süreçlerinin yönetimi ve raporlanmasından sorumludur. Finans departmanında muhasebe, vergi, bütçeleme, nakit yönetimi, risk yönetimi ve yatırım analizi gibi çeşitli birimler yer alır.
Finansal Yönetim Kavramı Nedir?
Finansal yönetim; şirketlerin, kurumların veya bireylerin finansal kaynaklarının etkin ve verimli şekilde kullanılması ve yönetilmesidir. Finansal yönetimin temel amaçları; gelirleri maksimize etmek, giderleri azaltmak, riskleri minimize etme, varlıkların korunması ve değerlendirilmesidir.